Czy istnieje związek między antykoncepcją a żylakami? Wiele osób słyszało, że stosowanie antykoncepcji hormonalnej, takiej jak tabletki antykoncepcyjne, może prowadzić do rozwoju żylaków. Jednak według większości badań nie ma dowodów na to, że stosowanie antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko rozwoju żylaków.
Istnieją jednak pewne czynniki ryzyka, które mogą prowadzić do rozwoju żylaków, w tym geny, siedzący tryb życia, nadwaga i każda kolejna ciąża. Jeśli masz obawy dotyczące ryzyka rozwoju żylaków, warto porozmawiać o tym ze swoim flebologiem, który przeprowadzi badanie i doradzi ci odpowiednie leczenie lub zapobieganie rozwojowi żylaków.
Antykoncepcja a zakrzepica
W odniesieniu do profilu bezpieczeństwa antykoncepcji hormonalnej badacze, klinicyści i media niemedyczne zwracają uwagę przede wszystkim na zwiększone ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Do połowy lat 90. XX wieku wzrost ryzyka zakrzepicy podczas stosowania dwuskładnikowej doustnej antykoncepcji hormonalnej przypisywano wyłącznie negatywnemu działaniu syntetycznego estrogenu zawartego w preparacie.
Trochę to się zmieniło, od 2021r. po opublikowaniu wyników badania PRO-E2. Obecny stan wiedzy na temat ryzyka zakrzepicy związanego ze stosowaniem złożonej antykoncepcji hormonalnej można podsumować w następujący sposób:
- każdy rodzaj złożonej, dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej może zwiększać ryzyko zakrzepicy żylnej ze względu na prozakrzepowe działanie estrogenów, które w niektórych produktach antykoncepcyjnych jest potęgowane przez działanie progestagenów;
- istnieją znaczne różnice w działaniu protrombotycznym złożonych hormonalnych środków antykoncepcyjnych w zależności od rodzaju zastosowanych estrogenów i progestagenów;
- zastosowanie mikronizowanego 17ß-estradiolu w pozwala uniknąć nadmiernej stymulacji receptorów estrogenowych, co ma wpływ na profil bezpieczeństwa;
- odpowiedni dobór progestagenu i jego dawki zapewnia skuteczne działanie antygonadotropowe przy braku istotnego klinicznie powinowactwa do receptorów innych niż progesteronowe.
Podobnie dla hormonoterapii zastępczej w menopauzie, ostatnie badania oceniające profil bezpieczeństwa doustnych estrogenowo-progestagenowych terapii hormonalnych dostarczają dowodów na to, że właśnie zastosowanie biozgodnych hormonów stwarza możliwość połączenia wysokiej skuteczności z korzystnym profilem bezpieczeństwa.
Prosta informacja dla Pacjenta
W skrócie można stwierdzić, że wszystkie tabletki są niebezpieczne, ale warto wybierać te najbardziej biozgodne z naturalnymi ludzkimi (a nie np. końskimi) hormonami. W czterech badaniach epidemiologicznych wykazano dwukrotny wzrost ryzyka zakrzepicy przy stosowaniu tabletek zawierających progestageny trzeciej generacji (gestoden i desogestrel), w stosunku do produktów drugiej generacji (lewonorgestrel). Konsekwencją kliniczną jest zatem to, że tabletki drugiej generacji są pierwszym wyborem na receptę dla kobiet stosujących tabletki po raz pierwszy w życiu.
Dodatkowo wykazano, że ryzyko zakrzepicy wśród tych kobiet jest 30-krotnie zwiększone przez trombofilię genetyczną: obecność mutacji czynnika V, zwanej czynnikiem V Leiden (posiada go około 5% Polek). Czy zatem badać genetycznie wszystkie pacjentki stosujące tabletki antykoncepcyjne? Ustalono, że nie, selektywne badania przesiewowe w kierunku zmutowanego czynnika V powinny być ograniczone do kobiet z osobistym lub rodzinnym wywiadem w kierunku zakrzepicy.
Potwierdzenie zagrożenia na podstawie statystyk
Statystycznie u około 2 na 10 000 kobiet, które nie stosują złożonych środków antykoncepcyjnych i nie są w ciąży, w okresie roku rozwinie się żylna choroba zakrzepowo-zatorowa. Szacuje się, że spośród 10 000 kobiet, które stosują złożone hormonalne środki antykoncepcyjne zawierające lewonorgestrel, u około 6 kobiet w okresie roku rozwinie się żylna choroba zakrzepowo-zatorowa.
Zakrzepica może wystąpić w każdym momencie stosowania antykoncepcji, ale ryzyko jest największe w ciągu pierwszego roku, a zwłaszcza podczas trzech pierwszych miesięcy stosowania. Zwiększone ryzyko ustaje następnego dnia po zaprzestaniu terapii, a jej rodzaj i długość stosowania nie wpływa na przedłużone ryzyko prozakrzepowe po jej zakończeniu.
Czynniki zwiększające ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej przy stosowaniu tabletek antykoncepcyjnych
- Otyłość: wskaźnik masy ciała (BMI) powyżej 30 kg/m2, a ryzyko istotnie zwiększa się ze wzrostem BMI (10-24x).
- Unieruchomienie: długotrwałe unieruchomienie, rozległy i długotrwały zabieg operacyjny lub poważny uraz (5-12x) ale tymczasowe unieruchomienie, w tym podróż samolotem >4 godzin może również stanowić czynnik ryzyka zakrzepicy (14-20x)
- Dodatni wywiad rodzinny: zakrzepica u rodzeństwa bądź rodziców, szczególnie w stosunkowo młodym wieku, np. przed 50. rokiem życia
- Inne schorzenia: nowotwory, choroby reumatologiczne i przewlekłe zapalne choroby jelit.
- Wiek: szczególnie w wieku powyżej 35 lat.
- Palenie (9x ryzyko).
- Przebyta zakrzepica żył głębokich.
Do tej pory nie osiągnięto konsensusu, co do możliwej negatywnej roli: ani obecności żylaków, ani przebytego zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych na ryzyko zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej u tych pacjentek. Aczkolwiek należy zachować zdrowy rozsądek, dlatego że przebycie zakrzepicy jest przecież istotnym czynnikiem ryzyka kolejnej. Dodatkowo nieujęta w czynnikach sytuacja przyjmowania zbyt małej ilości płynów (są ludzie nie posiadający w zasadzie pragnienia), a unikanie odwodnienia jest po prostu zdrowe.
Przebyte choroby żylne a tabletki antykoncepcyjne
Po przebyciu zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej odradza się bezterminowo tabletki dwuskładnikowe, a dla pozostałych metod hormonalnych (tabletki jednoskładnikowe, implanty podskórne i wkładki hormonalne) należy rozważyć wszystkie za i przeciw. A co w przypadku przebycia zakrzepicy żył powierzchownych? Tabletki dwuskładnikowe są do rozważenia, pozostałe metody hormonalne nie są zabronione.
Pamiętajmy, zasady EBM = medycyny opartej na faktach (badaniach naukowych) i zdrowy rozsądek to jedno, a zaufanie do ginekologa i flebologa to drugie.
